فیبر نوری در عصر 5G ضرورت یا هزینه اضافی؟

توسعه فیبر نوری در کشور چه ضرورتی دارد ؟ آیا 5G توجیهی برای فیبر نوری دارد ؟

بررسی علمی، اقتصادی و انتقادی توسعه FTTH در ایران با نگاهی بر تعرفه اینترنت فیبر نوری مخابرات و سایر اپراتورها

نویسنده مهدی گمرکی

توسعه شبکه‌های فیبر نوری (FTTH) در کشور در سال های اخیر به یکی از محورهای اصلی سیاست‌گذاری حوزه ارتباطات تبدیل شده است. با این حال، همزمان با گسترش شبکه‌های موبایل نسل پنجم (5G)، برخی منتقدان توسعه فیبر نوری را غیرضروری یا فاقد توجیه اقتصادی می‌دانند. این در حالی است که آمارهای جهانی نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد مصرف اینترنت کاربران در جهان از طریق شبکه‌های ثابت (فیبر و DSL) تأمین می‌شود و سهم موبایل در حدود ۳۰ درصد باقی مانده است.

به گزارش خبر ICT – در ایران ماجرا کاملاً برعکس است؛ بیش از ۷۰ درصد مصرف اینترنت از طریق شبکه‌های موبایل انجام می‌شود و سهم اینترنت ثابت کمتر از ۳۰ درصد است. این نابرابری، که ریشه در سیاست‌گذاری نادرست و تعرفه‌گذاری اشتباه دارد، می‌تواند آینده اقتصاد دیجیتال کشور را با چالش جدی مواجه کند.

فیبر نوری و 5G؛ رقیب یا مکمل؟

یکی از پرسش‌های اساسی این است: آیا توسعه 5G جایگزین فیبر نوری خواهد شد؟

پاسخ روشن است: خیر. 5G برای توسعه خود نیازمند فیبر نوری است. آنتن‌های 5G، به دلیل استفاده از فرکانس‌های بالا و پهنای باند گسترده، باید به هاب‌های فیبری متصل شوند. در واقع، بدون توسعه فیبر نوری، 5G در حد چند پایلوت شهری باقی می‌ماند و نمی‌تواند به پوشش سراسری و پایدار برسد.

به بیان دیگر، فیبر نوری نه تنها رقیب 5G نیست، بلکه ستون فقرات آن به شمار می‌آید. کشورهای پیشرفته مثل کره جنوبی، ژاپن و آلمان همزمان روی هر دو فناوری سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا موبایل سریع و اینترنت ثابت پایدار را برای کاربران فراهم کنند.

وضعیت جهانی مصرف اینترنت؛ اینترنت ثابت همچنان غالب

طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) در سال ۲۰۲۴:

• ۷۲٪ ترافیک اینترنت جهان از طریق شبکه‌های ثابت (Fiber/DSL/کابل) انجام می‌شود.

• تنها ۲۸٪ از طریق موبایل تأمین می‌گردد.

• میانگین سرعت اینترنت ثابت جهانی بیش از ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه است، در حالی که اینترنت موبایل به طور متوسط کمتر از ۷۵ مگابیت بر ثانیه سرعت دارد.

این آمار نشان می‌دهد که حتی با گسترش 5G، همچنان ستون اصلی مصرف اینترنت در دنیا بر دوش شبکه‌های ثابت است.

ایران و چالش مصرف معکوس اینترنت

در ایران، سهم مصرف اینترنت ثابت و موبایل کاملاً معکوس جهان است:

• ۷۰ تا ۸۰٪ مصرف کاربران از طریق موبایل انجام می‌شود.

• سهم اینترنت ثابت به کمتر از ۳۰٪ کاهش یافته است.

این معکوس بودن، نتیجه‌ی عدم توسعه فیبر نوری، کیفیت پایین ADSL، و تعرفه‌های نامناسب اینترنت ثابت است. نتیجه این وضعیت، فشار سنگین روی شبکه موبایل، کمبود فرکانس‌های سیار، و افزایش هزینه نهایی برای کاربر است.

چالش‌های توسعه فیبر نوری در ایران

۱. مشکلات حفاری و تعرفه‌های شهری

یکی از موانع توسعه FTTH در شهرهایی مثل اصفهان، موضوع تعرفه حفاری است. شهرداری‌ها برای صدور مجوز حفاری خیابان‌ها جهت عبور فیبر نوری، هزینه‌های بالایی دریافت می‌کنند. این موضوع باعث شده اپراتورها در بسیاری از مناطق، پروژه‌های توسعه فیبر را متوقف یا کند کنند.

🔹 راهکار پیشنهادی:

• تدوین یک تعرفه ملی واحد برای حفاری فیبر نوری (مانند بسیاری از کشورها)

• جایگزینی حفاری با روش‌های نوین مثل میکروترانچینگ یا استفاده از کانال‌های مشترک شهری

• مشارکت شهرداری‌ها در سود حاصل از توسعه فیبر، به جای دریافت هزینه‌های مقطعی سنگین

۲. الگوی تعرفه‌گذاری حجمی مخابرات

یکی دیگر از مشکلات اساسی، تعرفه اینترنت فیبر نوری مخابرات است. این تعرفه‌ها به صورت حجمی تعیین شده‌اند؛ یعنی کاربر برای حجم مشخصی از اینترنت، مبلغی پرداخت می‌کند.

این مدل در دنیا منسوخ شده است، زیرا اینترنت فیبر با سرعت‌های بالا (۳۰۰ مگابیت تا ۱ گیگابیت) به سرعت حجم‌های محدود را مصرف می‌کند.

🔹 مثال: یک خانواده با چند کاربر و استفاده از ویدئوهای 4K، در عرض چند روز سقف حجم اینترنت خود را پر می‌کند.

🔹 راهکار پیشنهادی:

• جایگزینی تعرفه‌های حجمی با مدل مصرف منصفانه (Fair Usage Policy)

• تعیین سقف مصرف منصفانه بالا (مثلاً ۱ ترابایت) و ارائه اینترنت با سرعت پایدار

• الگوبرداری از کشورهایی مثل آلمان و کره جنوبی که اینترنت فیبر را به صورت نامحدود عرضه می‌کنند

جدول ۱ – مقایسه الگوهای تعرفه اینترنت فیبر نوری

پیامدهای ادامه وضعیت فعلی

اگر توسعه فیبر نوری در ایران به همین شکل ادامه یابد، با چند مشکل اساسی مواجه خواهیم شد:

1. فشار مضاعف بر شبکه موبایل و افت کیفیت سرویس

2. نابرابری دیجیتال میان مناطق برخوردار (برخی نقاط تهران) و مناطق محروم

3. عقب‌ماندگی اقتصاد دیجیتال نسبت به کشورهای منطقه

4. افزایش هزینه‌های خانوار به دلیل تعرفه‌های نامناسب و مصرف حجمی

فرصت‌های اقتصادی توسعه فیبر نوری

فیبر نوری فقط اینترنت سریع‌تر نیست؛ بلکه یک زیرساخت حیاتی برای آینده اقتصاد دیجیتال است.

• آموزش: کلاس‌های آنلاین با کیفیت 4K و بدون قطعی

• سلامت: پزشکی از راه دور (Telemedicine) و جراحی رباتیک نیازمند فیبر پایدار هستند

• صنعت: اینترنت اشیا صنعتی (IIoT) و کارخانه‌های هوشمند بدون فیبر امکان‌پذیر نیست

• شهر هوشمند: مدیریت ترافیک، انرژی و امنیت شهری با بستر فیبر نوری اجرا می‌شود

جدول ۲ – مقایسه مصرف اینترنت ثابت و موبایل

نتیجه‌گیری

توسعه فیبر نوری در ایران نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت ملی است.

• بدون فیبر، توسعه 5G هم پایدار نخواهد بود.

• بدون تعرفه‌های عادلانه، مردم از اینترنت فیبر استقبال نمی‌کنند.

• بدون رفع مشکلات حفاری و همکاری شهرداری‌ها، پروژه‌های FTTH به سرانجام نمی‌رسد.

راه‌حل روشن است:

1. اصلاح تعرفه اینترنت فیبر نوری مخابرات و گذار از مدل حجمی به مصرف منصفانه

2. تدوین یک تعرفه ملی و یکپارچه برای حفاری فیبر نوری

3. سرمایه‌گذاری مشترک دولت، شهرداری‌ها و اپراتورها برای توسعه FTTH

4. الگوبرداری از تجربه کشورهای موفق در توسعه اینترنت پرسرعت

اگر این تغییرات به سرعت اجرا نشود، ایران در رقابت اقتصاد دیجیتال منطقه جایگاهی نخواهد داشت. اما اگر به موقع تصمیم‌گیری شود، فیبر نوری می‌تواند موتور محرک تحول دیجیتال، عدالت ارتباطی، و توسعه پایدار در کشور باشد.

نویسنده : مهدی گمرکی کارشناس و مشاور تجارت الکترونیک

فیبر نوری هولو کر

تعرفه خدمات اینترنت و تغییر آن